ارزیابی مطلوبیت دسترسی گردشگران شهری به مراکز خدماتی- رفاهی در شهرهای ایران، مطالعه موردی شهر تبریز

چکیده امروزه به دلیل پذیرش حجم وسیعی از گردشگران توسط شهرهای بزرگ، گردشگری شهری جایگاه قابل توجهی در میان حوزه های مختلف گردشگری یافته است. رشد و توسعه روز افزون شهرها باعث شده که امروزه مناطق شهری با جذب جمعیت و فعالیت تبدیل به مراکز اصلی ارائه خدمات، تجارت، تولید، مصرف و سکونت شوند. با وجود ارائه امکانات و تسهیلات از سوی شهرها استفاده از خدمات برای گردشگران دارای محدودیت هایی می باشد که دسترسی گردشگران را با مشکل مواجه می کند. دسترسی یکی از مهم ترین خصوصیات یک شهر خوب است. دسترسی را می توان به صور مختلف تقسیم بندی کرد دسترسی به فعالیت ها، دسترسی به کالاها و منابع، دسترسی به اماکن و دسترسی به اطلاعات. تحقیق حاضر به ارزیابی میزان و مطلوبیت دسترسی گردشگران به خدمات و عناصر گردشگری در شهر تبریز پرداخته است. بدین منظور به تحلیل پراکندگی و توزیع فضایی 23 نوع عنصر گردشگری شهری و همچنین به ارزیابی مطلوبیت نهایی دسترسی به عناصر گردشگری شهری در سطح مناطق ده گانه شهر تبریز پرداخته شد. روش تحقیق در این پژوهش توصیفی– تحلیلی-پیمایشی می باشد. برای جامعه آماری مناطق ده گانه شهر تبریز و همچنین تعداد گردشگران داخلی و خارجی در سال 1390 انتخاب شد که به منظور بدست آوردن مطلوبیت نهایی هر منطقه برای دسترسی به خدمات گردشگری از مدل های ahp و topsis ؛ و جهت مشخص شدن نحوه پراکنش کاربری ها در سطح شهر از مدل های پنج گانه میانگین نزدیک ترین همسایه؛ ضریب k، خود همبستگی فضایی، تراکم هسته ای و ضریب آماره جی و همچنین برای مشخص کردن خوشه های بحرانی و مناسب از لحاظ دسترسی از مدل gi و جهت تعیین حوزه دسترسی عناصر اقامتی گردشگران از توابع eucliden distance مدل تحلیل فضایی و service areaمدل تحلیل شبکه و همچنین برای تصدیق ارزیابی نتایج تحلیل از پرسش نامه آماری حاصل از نظرات گردشگران داخلی و خارجی و جهت بدست آوردن بهترین مسیر برای بازدید گردشگران از عناصر شهری، از تابع new route مدل تحلیل شبکه و برای بررسی الگوی مکان یابی عناصر اقامتی مختص گردشگران (هتل) از مدل های مکان یابی آشورث، تنبریگ و گتز استفاده شد. نتایج حاصل از تحلیل نشان داد که مناطق 9 و 7 دارای دسترسی نا مطلوب، مناطق 6 و 5 نسبتاً نامطلوب، مناطق10 و 3 دسترسی متوسط، مناطق 1 و 4 در وضعیت نسبتاً مطلوب و مناطق 2 و 8 در وضعیت مطلوب قرار دارند. و بر اساس تجزیه و تحلیل انجام شده برای نحوه پراکندگی عناصر 23 گانه با روش تحلیل پنج گانه مشخص شد که الگوی پراکنش اغلب خدمات به ویژه خدمات مختص گردشگری، در محدوده مورد مطالعه دارای الگویی کاملاً خوشه ای می باشد و فقط در خدمات اماکن ورزشی، آتش نشانی، بیمارستان و داروخانه می باشد که از یک توزیع نسبتاً یکنواخت و منظمی برخوردار می باشد و بر اساس مدل gi مشخص شد که نواحی دارای ارزش های بالاتر از میانگین در مرکز تاریخی، محدوده آبرسان و ولیعصر و بقیه نواحی دارای ارزش پایین تر از میانگین می باشند. همچنین در مورد دسترسی از مکان اقامت گردشگران مشخص شد که گردشگران فقط در محدوده حریم تعریف شده(4000متر) برای اماکن اقامتی دارای دسترسی می باشند ولی در صورتی که گردشگران از محدوده دسترسی اماکن اقامتی خارج شوند، در اغلب موارد هیچ نوع دسترسی به هیچ کدام از عناصر را ندارد و این نشان دهنده مطلوبیت پایین دسترسی به عناصر است. دسترسی به عناصر(جدای از کمیت و کیفیت) فقط در محدوده مرکزی شهر(حوالی بازار قدیمی) و محدوده ولیعصر وجود دارد. هم چنین الگوی مکان یابی عناصر اقامتی مختص گردشگران با مدل آشورث و تنبریگ مغایرت و تا حدودی با مدل گتز مطابقت دارد. مکان یابی اماکن اقامتی گردشگران منطبق بر کاربری بازار و اماکن تجاری می باشد که با مکان یابی بر اساس الگوی گردشگری مغایرت دارد. نتایج حاصل از تحلیل آماری پرسش نامه ها با استفاده از تابع رگرسیون خطی در نرم افزار spss نشان دهنده همبستگی مستقیم کامل مابین نحوه پراکندگی با میزان دسترسی به عناصر خدماتی و رفاهی در شهر تبریز می باشد. کلمات کلیدی: دسترسی، تحلیل پراکندگی، تحلیل شبکه، topsis ،تبریز، گردشگری شهری، ahp، spss